মোডী ৩.০: প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীৰ তৃতীয় কাৰ্যকালত বিশ্বত ভাৰতৰ ভূমিকা কি হ’ব?

Modi 3.o : What will be India’s role in the world in Prime Minister Modi’s third term?

ভাৰতৰ বাবে প্ৰত্যাহ্বান আৰু সুযোগঃ ২০২৪ চনৰ লোকসভা নিৰ্বাচনত এন ডি এৰ জয়ৰ পিছত দেওবাৰে একেৰাহে তৃতীয়বাৰৰ বাবে প্ৰধানমন্ত্ৰী হিচাপে শপত গ্ৰহণ কৰে নৰেন্দ্ৰ মোদীয়ে। ভাৰতৰ গণতান্ত্ৰিক ইতিহাসত এয়া মাত্ৰ দ্বিতীয়বাৰৰ বাবে যে এজন নেতাই একেৰাহে তিনিবাৰকৈ প্ৰধানমন্ত্ৰী হিচাপে শপত গ্ৰহণ কৰে। প্ৰধানমন্ত্ৰী মোদীৰ প্ৰথম দুটা কাৰ্যকালত ভাৰতে বিশ্ব জগতত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল। 

এতিয়া প্ৰশ্ন হয় নৰেন্দ্ৰ মোডী চৰকাৰৰ বৈদেশিক নীতি তৃতীয় কাৰ্যকালত কেনেকুৱা হ’ব পাৰে? কিন্তু বৈদেশিক মন্ত্ৰীৰ কোনো পৰিৱৰ্তন নথকাটোৱে বহল ধাৰাবাহিকতাৰ ইংগিত দিয়ে। কিন্তু পৰিৱৰ্তিত বিশ্ব পৰিস্থিতি আৰু ভাৰতৰ বাবে কৌশলগত প্ৰয়োজনীয়তাৰ ভিত্তিত কিছুমান বিশেষ ক্ষেত্ৰৰ বাবে এজেণ্ডা পুনৰ নিৰ্ধাৰণ সম্ভৱ।

চুবুৰীয়া দেশৰ প্ৰতি মনোভাৱ কি হ’ব পাৰে?

ভাৰতৰ চুবুৰীয়া সাতখন দেশৰ নেতাসকল আহিছিল প্ৰধানমন্ত্ৰী মোডীৰ শপত গ্ৰহণ অনুষ্ঠানত। এই দেশসমূহ হ’ল- বাংলাদেশ, ভূটান, নেপাল, শ্ৰীলংকা, মালদ্বীপ, মৰিচাছ আৰু ছিচেলছ। কিন্তু এই সময়ছোৱাত কোনো চুবুৰীয়া নেতাৰ সৈতে কোনো দ্বিপাক্ষিক বৈঠক হোৱা নাছিল। ভাৰতে চুবুৰীয়া দেশ পাকিস্তান, আফগানিস্তান, চীন আৰু ম্যানমাৰক নিমন্ত্ৰণ কৰা নাছিল। 

ভাৰতে চুবুৰীৰ কূটনীতিত পাকৈত হ’ব লাগিব আৰু পাৰস্পৰিকতাৰ ওপৰত জোৰ নিদিয়াকৈ একপক্ষীয়ভাৱে উদাৰ হ’ব লাগিব। বহু চুবুৰীয়া দেশে বাৰে বাৰে নিজৰ ক্ষমতা প্ৰদৰ্শন কৰা অহংকাৰী ভাৰতৰ পৰিৱৰ্তে মধ্যমীয়া আৰু সংবেদনশীল ভাৰতৰ আশা কৰে।

পাকিস্তানঃ ২০১৪ চনত শপতগ্ৰহণ অনুষ্ঠানত মোদীয়ে পাকিস্তানৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী নৱাজ শ্বৰীফকে ধৰি ছাৰ্ক দেশৰ নেতাক আমন্ত্ৰণ জনাইছিল। ২০১৬ চনত পাথানকোট আৰু উৰিত সংঘটিত সন্ত্ৰাসবাদী আক্ৰমণৰ পূৰ্বে ২০১৪ আৰু ২০১৫ চনত পাকিস্তানৰ সৈতে ভাৰতৰ সম্পৰ্কৰ উত্থান-পতন হৈছিল।

২০১৯ চনত পুলৱামা আৰু বালাকোট আক্ৰমণে ভাৰতত জাতীয়তাবাদী আৱেগ বৃদ্ধি কৰাৰ লগতে বিজেপিৰ জয়ত যথেষ্ট অৰিহণা যোগাইছিল। কিন্তু পাকিস্তানৰ সৈতে সম্পৰ্কত গভীৰ আঘাত। ইয়াৰ পিছত ২০১৯ চনৰ আগষ্ট মাহত জম্মু-কাশ্মীৰত ৩৭০ অনুচ্ছেদ বিলুপ্ত হোৱাৰ পিছত দুয়োখন দেশৰ কূটনৈতিক সম্পৰ্ক হ্ৰাস পালে। 

ইয়াৰ পিছত পাকিস্তানৰ পৰিস্থিতিও সলনি হৈছে। ২০১৯ চনত প্ৰধানমন্ত্ৰী হিচাপে থকা ইমৰাণ খান এতিয়া কাৰাগাৰত। পাকিস্তানৰ অৰ্থনীতি গভীৰ সংকটত। বৰ্তমান পাকিস্তানৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী শ্বাহবাজ শ্বৰীফে সেনাৰ সমৰ্থনত পুনৰ ক্ষমতালৈ আহিছে।

কেন্দ্ৰৰ মোডী চৰকাৰে কয় যে পাকিস্তান সমৰ্থিত সন্ত্ৰাসবাদৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়াটো ভাৰতৰ অগ্ৰাধিকাৰ। যোৱা ৯ বছৰৰ পৰা ভাৰতৰ নীতি হৈছে যে সন্ত্ৰাসবাদ আৰু আলোচনা একেলগে যাব নোৱাৰে। 

আফগানিস্তানঃ ২০২১ চনৰ আগষ্ট মাহত তালিবান ক্ষমতালৈ ঘূৰি অহাৰ পিছত আফগানিস্তানৰ কাবুলৰ সৈতে কোনো কূটনৈতিক সম্পৰ্ক নাই। মানৱীয় সাহায্যত সহায় কৰিবলৈ নিযুক্তি দিয়া কাৰিকৰী দলৰ জৰিয়তে দুয়োখন দেশৰ মাজত নিম্ন পৰ্যায়ৰ যোগাযোগ আছে। অৱশ্যে দুয়োখন দেশৰ কৰ্ম সম্পৰ্ক অব্যাহত থকাৰ সম্ভাৱনা আছে।

ম্যানমাৰঃ ২০২১ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহত ম্যানমাৰৰ সেনাই অভ্যুত্থান কৰি ক্ষমতা দখল কৰিছিল। কিন্তু বৰ্তমান সময়ত সেনাই দেশৰ অধিকাংশ অংশৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ হেৰুৱাই পেলাইছে। ২০২৩ চনৰ অক্টোবৰৰ পৰা যুদ্ধ আৰম্ভ হোৱাৰ পিছৰে পৰা ম্যানমাৰৰ সেনাই ডিফেন্সিভ মোডত আছে। ভাৰতীয় কৌশলগত মহলত পৰামৰ্শ দিয়া হৈছে যে সামৰিক শাসনৰ পতনৰ সম্ভাৱনাৰ প্ৰতি লক্ষ্য ৰাখি ভাৰতে বিৰোধী গোটৰ সৈতে আলোচনা আৰম্ভ কৰিব লাগে।

মালদ্বীপঃ প্ৰধানমন্ত্ৰী মোডীৰ শপতগ্ৰহণ অনুষ্ঠানত মালদ্বীপৰ ৰাষ্ট্ৰপতি মহম্মদ মুইজুৰ উপস্থিতি আটাইতকৈ গুৰুত্বপূৰ্ণ আছিল কাৰণ মুইজু ৰাষ্ট্ৰপতি হোৱাৰ পিছৰে পৰা দুয়োখন দেশৰ মাজৰ সম্পৰ্ক তিতা হৈ পৰিছে। “ইণ্ডিয়া আউট” শ্লোগানেৰে মুইজ্জুৱে ক্ষমতালৈ আহে।

বাংলাদেশঃ ‘অনুপ্ৰৱেশকাৰী’ক লৈ হোৱা বাক্যবাণে বাংলাদেশৰ সৈতে সম্পৰ্ক বহু সময়ত টেঙা কৰি তুলিছে। প্ৰধানমন্ত্ৰী মোডীৰ তৃতীয় কাৰ্যকালত চৰকাৰ আৰু শাসকীয় দলৰ সদস্যৰ ফালৰ পৰা অধিক সংযমৰ প্ৰয়োজন। কাৰণ দুয়োখন দেশৰ উদ্দেশ্য হৈছে উগ্ৰবাদ, মৌলবাদ আৰু সন্ত্ৰাসবাদৰ বিৰুদ্ধে যুঁজ দিয়া।

ভূটানঃ ভাৰতৰ পাঁচ বছৰীয়া পৰিকল্পনা, বিত্তীয় উদ্দীপনা পেকেজ আৰু গেলেফু মাইণ্ডফুলনেছ চিটি প্ৰকল্পত সহায় কৰিবলৈ সাজু। এনে পৰিস্থিতিত দুয়োখন দেশৰ মাজত উন্নত সম্পৰ্ক অব্যাহত থাকিব বুলি আশা কৰা হৈছে। বিশেষকৈ যেতিয়া চীনে নিজৰ চৰ্তত ভূটানৰ সৈতে সীমান্তৰ আলোচনা কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছে। ভাৰতে ভূটানক নিজৰ পক্ষত আনিব বিচাৰিছে।

নেপালঃ নেপালৰ সৈতে ভাৰতৰ সম্পৰ্কই এক বেলেগ প্ৰত্যাহ্বানৰ সৃষ্টি কৰিছে। নেপালত চীনৰ ৰাজনৈতিক দখল শক্তিশালী। অনুমান কৰা হৈছে যে নেপালৰ প্ৰাক্তন প্ৰধানমন্ত্ৰী কে পি শৰ্মা অলিয়ে ভাৰতৰ বিৰুদ্ধে চীন কাৰ্ড ব্যৱহাৰ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছে। নেপালী টকাত একপক্ষীয়ভাৱে পুনৰ অংকন কৰা সীমা ছপা কৰাৰ সিদ্ধান্তই দেখুৱাইছে যে দুয়োখন দেশৰ সম্পৰ্ক সুক্ষ্ম হৈ থাকিব। ২০১৫ চনৰ অৰ্থনৈতিক অৱৰোধৰ পিছত ভাৰতে নেপালৰ আস্থা ঘূৰাই পাবলৈ কঠোৰ পৰিশ্ৰম কৰিব লাগিব।

শ্ৰীলংকাঃ আৰ্থিক সংকটৰ সৈতে মোকাবিলা কৰাত শ্ৰীলংকাক সহায় কৰাৰ পিছত ভাৰতে শ্ৰীলংকাৰ লোকৰ মনত যি সদিচ্ছা অৰ্জন কৰিছিল, সেয়া নিৰ্বাচনৰ পূৰ্বে কাটচাথীভুক লৈ অপ্ৰয়োজনীয় হাইপৰ পিছত কমি আহিছে। চলিত বৰ্ষৰ শেষত শ্ৰীলংকাত নিৰ্বাচন অনুষ্ঠিত হ’ব। এনে পৰিস্থিতিত আৰ্থিক সাহায্যৰ লগতে বিনিয়োগৰ জৰিয়তে শ্ৰীলংকাৰ অৰ্থনীতি শক্তিশালী কৰাটো ভাৰতৰ বাবে গুৰুত্বপূৰ্ণ বুলি প্ৰমাণিত হ’ব পাৰে।

ছিচেলছ আৰু মৰিচাছঃ ছিচেলছ আৰু মৰিচাছৰ বন্দৰৰ আন্তঃগাঁথনি উন্নত কৰাত সহায় কৰাৰ ভাৰতৰ পৰিকল্পনা সামুদ্ৰিক কূটনীতি আৰু নিৰাপত্তা প্ৰচেষ্টাৰ অংশ। মৰিচাছৰ আগালেগা দ্বীপপুঞ্জত ভাৰতে কিছু সফলতা লাভ কৰিছে যদিও ছিচেলছৰ এছমপচন দ্বীপ উন্নয়নৰ ক্ষেত্ৰত প্ৰত্যাহ্বানৰ সন্মুখীন হৈছে।

পশ্চিমীয়া দেশৰ সৈতে ভাৰতৰ সম্পৰ্ক

পশ্চিমীয়া দেশৰ সৈতে মোডী চৰকাৰৰ যোগাযোগ পূৰ্বৰ বহু চৰকাৰতকৈ অধিক লেনদেনমূলক হৈ পৰিছে। ইয়াৰ উপৰিও আমেৰিকা, ইউৰোপ, জাপান আৰু অষ্ট্ৰেলিয়াৰ সৈতে শক্তিশালী কৌশলগত সম্পৰ্ক গঢ়ি তুলিছে। পশ্চিমীয়া সংবাদ মাধ্যমত চৰকাৰক সমালোচনা কৰাৰ পাছত ভাৰতে আগ্ৰাসী প্ৰতিক্ৰিয়া প্ৰকাশ কৰে। ইয়াৰ দ্বাৰাও পশ্চিমীয়া দেশসমূহত কৰা মন্তব্যৰ প্ৰতি চৰকাৰ অতি সংবেদনশীল বুলিও স্পষ্ট হৈ পৰিল। নিৰ্বাচনৰ বতৰত ভাৰতে আমেৰিকা আৰু জাৰ্মানীৰ দৰে বন্ধুত্বপূৰ্ণ দেশৰ বিৰুদ্ধেও ডিমাৰ্চ জাৰি কৰিছিল।

আমেৰিকাত দুয়োটা দলৰ চৰকাৰৰ সৈতে ভাৰতৰ ভাল সম্পৰ্ক আছে। এনে পৰিস্থিতিত নৱেম্বৰ মাহত অনুষ্ঠিত হ’বলগীয়া ৰাষ্ট্ৰপতি নিৰ্বাচনৰ ফলাফলে সম্পৰ্কত প্ৰভাৱ পেলাব বুলি আশা কৰা হোৱা নাই। ভাৰতে আমেৰিকাৰ সৈতে প্ৰতিৰক্ষা আৰু অত্যাধুনিক প্ৰযুক্তিগত সম্পৰ্ক স্থাপন কৰিব।

ভাৰতৰ সৈতে মুক্ত বাণিজ্য চুক্তি (FTA) কৰিবলৈ আগ্ৰহী ব্ৰিটেইন। ভাৰত আৰু ইউৰোপীয় ইউনিয়নেও নিজৰ অৰ্থনীতিৰ পাৰস্পৰিক লাভৰ বাবে এফ টি এ সমাপ্ত কৰিবলৈ আগ্ৰহী।

কিন্তু খালিস্তানী বিচ্ছিন্নতাবাদী গুৰপতৱন্ত সিং পাননুনক হত্যাৰ অভিযোগ উত্থাপন কৰা ষড়যন্ত্ৰ পশ্চিমীয়া দেশসমূহৰ বাবে এক ঘাঁ। কাৰণ এই দেশখনে ভাৰতক এখন গণতান্ত্ৰিক, নিয়ম পালন কৰা দেশ হিচাপে দেখে। অহা সপ্তাহত ভাৰত ভ্ৰমণ কৰিব আমেৰিকাৰ ৰাষ্ট্ৰীয় নিৰাপত্তা উপদেষ্টা জেক চুলিভানে। চুলভিনৰ ভাৰত ভ্ৰমণে আমেৰিকাৰ সৈতে কূটনৈতিক সম্পৰ্কৰ শক্তি পৰীক্ষা কৰিব। ইয়াৰ বাহিৰেও হয়তো পান্নুন সমস্যা সমাধানৰ উপায়ো বিচাৰি উলিয়াব পাৰি।

ইয়াৰ পিছতে কানাডাৰ প্ৰধানমন্ত্ৰী জাষ্টিন ট্ৰুডোৱে ভাৰতক খালিস্তানী বিচ্ছিন্নতাবাদী হত্যাকাণ্ডৰ সৈতে জড়িত বুলি অভিযোগ উত্থাপন কৰে। তেতিয়াৰ পৰা দুয়োখন দেশৰ মাজৰ সম্পৰ্ক ক্ৰমাগতভাৱে অৱনতি ঘটিছে। ২০২৫ চনত কানাডাৰ সাধাৰণ নিৰ্বাচনলৈকে পৰিস্থিতি উত্তেজিত হৈ থকাৰ সম্ভাৱনা আছে। 

একে সময়তে পশ্চিমীয়া দেশসমূহে বিচাৰিব যে মোদীয়ে তৃতীয় কাৰ্যকালত সমালোচনা আৰু মন্তব্যৰ প্ৰতি কম লাজ লগাওক আৰু তেওঁলোকৰ সৈতে উন্নত সম্পৰ্ক স্থাপন আৰু ব্যৱসায় কৰিবলৈ সাজু হওক। ভাৰতৰ দৃষ্টিকোণৰ পৰা আদৰ্শ পৰিস্থিতি হ’ব ভাৰতৰ ঘৰুৱা বিষয়ত কোনো মন্তব্য নকৰাকৈ ভাৰতৰ স্বাৰ্থ সুৰক্ষিত কৰা আৰু পশ্চিমীয়া পুঁজি আৰু প্ৰযুক্তিৰ সুবিধা লোৱা। ইটালীত অনুষ্ঠিত হৈ থকা জি-৭ সন্মিলনত প্ৰধানমন্ত্ৰী মোডীৰ অংশগ্ৰহণ এই দিশত পদক্ষেপ লোৱাৰ ইংগিত হ’ব পাৰে।

ভাৰতৰ সন্মুখত চীনৰ প্ৰত্যাহ্বান

চীনৰ সৈতে সীমা বিবাদে পঞ্চম বছৰত ভৰি দিছে। চীনৰ সৈতে সীমা বিবাদ নিষ্পত্তি কৰাটোৱেই হৈছে মোডীৰ তৃতীয় কাৰ্যকালৰ আটাইতকৈ কঠিন আৰু জটিল প্ৰত্যাহ্বান। ভাৰতে কয় যে সীমান্তৰ পৰিস্থিতি স্বাভাৱিক নোহোৱালৈকে সকলো ঠিক হ’ব নোৱাৰে। ভাৰতে বিচাৰে সম্পূৰ্ণ বিচ্ছিন্নতা আৰু তাৰ পিছত উত্তেজনা হ্ৰাস কৰা। সীমান্তৰ দুয়োফালৰ পৰা ৫০-৬০ হাজাৰ জোৱান আৰু অস্ত্ৰ-শস্ত্ৰ কাঢ়ি নিবলৈ বহু সময় লাগিব।

ৰাছিয়াৰ সৈতে সম্পৰ্ক

ইউক্ৰেইনৰ যুদ্ধৰ বাবে ৰাছিয়াৰ সৈতে ভাৰতৰ সম্পৰ্কৰ তীব্ৰ পৰীক্ষা চলি আছে। প্ৰতিৰক্ষাৰ প্ৰয়োজনীয়তা আৰু সস্তীয়া তেলৰ বাবে ৰাছিয়াৰ ওপৰত নিৰ্ভৰশীল দেশখন। এই কাৰণেই পশ্চিমীয়া নিষেধাজ্ঞাৰ পিছতো ৰাছিয়া দুৰ্বল হোৱা নাই আৰু যুদ্ধৰ শক্তিশালী খেলুৱৈ হিচাপে দেখা গৈছে।

অহা ১৫-১৬ জুনত ছুইজাৰলেণ্ডত অনুষ্ঠিত হ’বলগীয়া উচ্চতম পৰ্যায়ৰ শান্তি সন্মিলনত ভাৰতে অংশগ্ৰহণ কৰাৰ সম্ভাৱনা নাই। কাৰণ ৰাছিয়াই এই সন্মিলনত অংশগ্ৰহণ কৰা নাই। কিন্তু এই শান্তি সন্মিলনলৈ ভাৰতে নিজৰ চৰকাৰী পর্যায়ৰ প্রতিনিধিত্ব প্রেৰণ কৰিব বুলি আশা কৰা হৈছে৷ ভাৰতে শান্তিৰ বাবে আলোচনা আৰু কূটনীতিৰ ওপৰত গুৰুত্ব দিব।

পশ্চিম এছিয়াৰ দেশৰ সৈতে ভাৰতৰ সম্পৰ্ক

মোডীৰ প্ৰথম আৰু দ্বিতীয় কাৰ্যকালত ভাৰতে চৌদি আৰৱৰ পৰা ইজৰাইল, ইউ এ ইৰ পৰা ইৰাণ, কাটাৰৰ পৰা ইজিপ্তলৈকে দেশ আৰু নেতাৰ সৈতে সম্পৰ্ক গঢ়ি তুলিছিল। ভাৰতৰ শক্তি সুৰক্ষা, বিনিয়োগ আৰু পশ্চিম এছিয়াত বসবাস কৰা ৯০ লাখ ভাৰতীয় প্ৰব্ৰজনকাৰীৰ বাবে এইটো অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ। ইয়াত ভাৰত-মধ্যপ্ৰাচ্য-ইউৰোপ অৰ্থনৈতিক কৰিডৰ (IMEC), I2U2, আৰু INSTCৰ দৰে গোটক গেম চেঞ্জাৰ বুলি গণ্য কৰা হয়।